Đề HSG 12 Khi nhà văn tự hỏi chính mình,Suy nghĩ về mối quan hệ giữa cái thương và cái hiểu

–  Cái hiểu: sự thấu hiểu đối tượng của sự thương. Cái hiểu không chỉ là một trạng thái nắm bắt, nhận biết về đối tượng mà hơn cả là hành động “cố tìm mà hiểu” của mỗi con người.

–   Nếu cái thương không được cấu thành từ việc hiểu thì cái thương có thể lệch đi ý nghĩa tốt đẹp ban đầu của nó. Không bắt đầu từ sự hiểu, mọi yêu thương chúng ta trao đổi đều có thể trở nên  không cần thiết với người nhận.

–   Nếu thương không điều kiện, không tìm hiểu có thể khiến cái thương bị lợi dụng. Khi đó, chúng ta thương những người, những sự việc không đáng được thương. Ý nghĩa của việc thương cũng trở nên sai lệch. Từ góc nhìn này, lòng thương là có giới hạn.

–   Dung hòa cái thương và cái hiểu. Bởi, rộng ra, cái thương và cái hiểu còn là mối quan hệ giữa trái tim và khối óc, tình cảm và lí trí.

–  Cả người trao đi tình thương và người nhận tình thương đều hiểu được mục đích của sự thương từ đó khiến tình thương không giậm chân tại chỗ mà lan tỏa đến khắp nơi.

–  Từ đó ta cũng nhận thức được rằng, thương không chỉ là bản năng của mỗi chúng ta. Từ bản năng đó, thương biến thành một quá trình, một sự học. Chúng ta học cách thương thông qua sự hiểu.

–  Mối quan hệ nền tảng này giữa cái thương và cái hiểu cũng đúng khi áp dụng với bản thân mỗi người. Để tránh việc nuông chiều, yêu bản thân bằng những phương cách tiêu cực, gây hại thì con người cần thật sự dành thời gian để tìm mà hiểu chính mình. Từ việc hiểu được bản thân, con người nâng cao khả năng tự nhận thức của mình và yêu thương mình một cách lành mạnh và trọn vẹn.

–  Đôi khi, có những cái thương đến từ bản năng của chúng ta. Lúc đó vì bản chất của cái thương ta dễ đồng cảm, xót xa cho cả chính những người khác với chúng ta.

–  Để có thể hiểu và thương được người khác, chính chúng ta phải tự tìm hiểu và thương lấy chính mình. Khi biết yêu thương bản thân một cách đúng đắn, ta mới có cơ sở để tập thương lấy người khác.

– Đối với Nguyễn Quang Sáng, ông cho rằng, nhà văn đi “tìm người tri kỷ trong người đọc”. “Người tri kỷ”: là vấn đề về sự tri âm trong sáng tạo và tiếp nhận. Độc giả là người tri kỷ, là người thấu hiểu, đồng cảm với những điều nhà văn thổ lộ, ký thác. Ở khía cạnh này, Nguyễn Quang Sáng mong cầu về tấm lòng và sự tri nhận của bạn đọc.

– Nguyễn Quang Lập thì ngược lại. Tác giả này cho  rằng nhà văn “phải nỗ lực hết mình để thỏa mãn nhu cầu bạn đọc”, phục vụ cho bạn đọc, không nên đòi hỏi bạn đọc phải thỏa mãn nhu cầu của anh. Ở khía cạnh này, Nguyễn Quang Lập đề cao trách nhiệm và sứ mệnh phục vụ của nhà văn.

– Điều đặc biệt, cuộc đi “tìm người tri kỷ” của nhà văn thể hiện ở cả hai thời điểm khác nhau trong quá trình viết:

+ Khi “ngồi trước tờ giấy trắng”, nhà văn đã nhìn thấy “cái bóng của độc giả đang cúi xuống sau lưng” mình. “Nó có mặt ngay cả khi nhà văn không muốn thừa nhận sự có mặt đó. Chính độc giả đã ghi lên trên tờ giấy trắng cái dấu hiệu không thể tấy xóa được của mình” (I. Lalich). Trong ý thức sáng tạo, nhà văn đã tìm kiếm và hướng về độc giả lý tưởng của mình.

+ Trong và sau khi tác phẩm hoàn thành, nhà văn cũng tiếp tục thể hiện khao khát tìm tri kỷ, mong muốn những độc giả thực tế tham gia vào sự đọc, để biến “những vệt đen trên giấy trắng” (chữ dùng của Jean-Paul Sartre) thành những con chữ có linh hồn, sức sống. Lúc đó, may ra những điều anh ký thác sẽ được tri nhận.

–   Ở góc độ tiếp nhận, mỗi người đọc đều có cho mình một “chân trời chờ đợi” (H. Jauss) riêng. Thế nên, “người tri kỷ” trong người đọc mà Nguyễn Quang Sáng nhắc đến chính là tầm đón đợi, kinh nghiệm thẩm mỹ – những nhân tố có tiềm năng giúp độc giả hiểu tác phẩm của anh ta. Về điều này, có thể nói kỳ vọng vào “người tri kỷ” trong người đọc cũng chính là sự kỳ vọng về tầm đón đợi của độc giả.

–   Để tìm được người tri kỷ trong người đọc, nhà văn có thể làm nhiều cách khác nhau. Từ việc tạo ra những cơ hội trên trang viết (khoảng trắng, khoảng trống) để người đọc tham gia lấp đầy, đồng sáng tạo đến việc lắng nghe cả những lời đối thoại, bàn bạc về tác phẩm sau khi nó ra đời.

–    Ngược lại, nếu nhà văn yêu cầu bạn đọc phải thỏa mãn các sáng tác của anh, chẳng khác nào nhà văn là một kẻ ra lệnh, và việc tiếp nhận của độc giả bị biến thành một hoạt động gượng ép. Xét cho cùng, nhà văn cũng không thể nào ra lệnh hay cưỡng ép độc giả.

–   Song, trong quá trình nhà văn đi tìm “người tri kỷ” hay nỗ lực thỏa mãn nhu cầu của bạn đọc sẽ không thể tránh khỏi sự bất đồng:

+ Tìm “người tri kỷ” trong người đọc, nghĩa là nhà văn mong muốn độc giả thỏa mãn tác phẩm của anh ta. Song, không phải lúc nào mong muốn của nhà văn cũng đồng nhất/thống nhất với nhu cầu của người đọc. Ở khía cạnh này, khoảng cách thẩm mỹ giữa nhà văn và người đọc có thể đụng độ nhau, gây ra những xung đột, mâu thuẫn; khiến độc giả không thể thực sự trở thành tri kỷ của nhà văn, và cuộc đi tìm “người tri kỷ” của nhà văn bất thành.

+ Thỏa mãn nhu cầu của bạn đọc, nhưng không phải lúc nào nhà văn cũng đáp ứng đủ mong muốn của họ. Lắm khi, nhà văn đành phải chối từ những mong muốn của bạn đọc, né tránh những thị hiếu tầm thường, gạt bỏ những nhu cầu tạm bợ của độc giả.

–  Độc giả của nhà văn, không chỉ là độc giả đơn thuần, mà còn có thể là những nhà văn khác. Ngay chính bản thân anh cũng có thể là một độc giả của các bậc tiền nhân đi trước hay những bạn văn đương thời. Vì vậy, bản thân nhà văn ắt hẳn sẽ hiểu rõ về việc tri kỷ, về nhu cầu và mong muốn của mình.