Hướng dẫn cách viết mở bài kết bài và nêu dẫn chứng trong bài nghị luận xã hội
1. Mở bài
* Nhiệm vụ: Nêu lên vấn đề cần bàn luận trong bài viết; tạo được ấn tượng ban đầu cho bài văn.
* Yêu cầu: ngắn ngọn, đầy đủ, độc đáo, tự nhiên.
* Cách thức: Có thể mở bài theo lối trực tiếp hoặc gián tiếp:
– Trực tiếp: Đi thẳng vào vấn đề cần nghị luận.
Ví dụ mở bài cho đề: Cách thức nuôi dưỡng tình bạn đẹp.
“Bàn về tình bạn, Các Mác cho rằng: “Tình bạn chính là viên ngọc quý”. Nhưng để viên ngọc ấy mãi sáng đẹp lung linh thì con người phải biết cách giữ gìn cẩn thận. Tình bạn là vô cùng quý giá và nó được nuôi dưỡng và chăm sóc bởi những chủ nhân của mình”.
– Gián tiếp: Từ vấn đề liên quan dẫn dắt đến vấn đề cần nghị luận. Có thể mở bài gián tiếp bằng một trong số cách sau:
+ Nêu phản đề: Người viết nêu lên giả định ngược với điều mình muốn khẳng định, sau đó giới thiệu mình muốn khẳng định.
Ví dụ mở bài cho đề: Suy nghĩ về ý kiến “Kẻ mạnh không phải là kẻ giầm lên vai người khác để thỏa mãn lòng ích kỉ. Kẻ mạnh phải là kẻ giúp đỡ người khác trên đôi vai của mình.” (Nam Cao):
“Trong cuộc sống ai cũng muốn mình phải thật mạnh mẽ. Thế nhưng không phải ai cũng biết định nghĩa thế nào là kẻ mạnh. Thường nguời ta chỉ quan niệm rằng kẻ mạnh là kẻ đánh bại nhiều người, là kẻ có uy quyền áp đảo được người khác, khiến người khác phải sợ hãi. Song thực tế không phải như vậy. Kẻ mạnh phải là kẻ biết đặt lợi ích của người khác lên trên lợi ích của mình, thậm chí phải hi sinh bản thân. Như nhà văn Nam Cao đã quan niệm: “Kẻ mạnh không phải là kẻ giầm lên vai người khác để thỏa mãn lòng ích kỉ. Kẻ mạnh phải là kẻ giúp đỡ người khác trên đôi vai của mình.” (Tham khảo bài viết của học sinh)
+ Nêu câu hỏi: Người viết nêu vấn đề bằng cách đặt ra các câu hỏi trước vấn đề sẽ bàn luận trong bài.
Ví dụ 1 mở bài cho đề bài: Một bài học sâu sắc, ý nghĩa mà cuộc sống ban tặng cho bạn:
“Đã bao giờ bạn tự hỏi thành công là gì mà bao kẻ bỏ cả cuộc đời mình theo đuổi? Phải chăng đó là kết quả hoàn hảo trong công việc, sự chính xác đến từng chi tiết? Hay đó là cách nói khác của từ thành đạt, nghĩa là có được một cuộc sống giàu sang, được mọi người nể phục? Vậy thì bạn hãy dành một chút thời gian để lặng mình suy ngẫm. Cuộc sống sẽ chỉ cho bạn có những người đạt được thành công theo một cách giản dị đến bất ngờ.” (Tham khảo bài viết của học sinh)
Ví dụ 2 mở bài cho đề bài: Sống là vượt lên chính mình và khai phóng bản thân.
Những gì tạo nên số phận? Điều gì trên đời này có ý nghĩa nhất đối với một con người? Cái trăm năm hữu hạn của đời người sẽ đi về đâu nếu con người ta chỉ biết sống những năm tháng hoài phí, ti tiện và đớn hèn? Ấy là những khắc khoải của muôn kiếp nhân sinh. Ấy là những câu hỏi con người không ngừng tìm kiếm đáp số trong hành trình sống và khẳng định chính mình. Liệu có một câu trả lời nào nhất nguyên, toàn vẹn và bất biến? “Sống là vượt lên chính mình và khai phóng bản thân”, không gì khác, chính là lẽ sống đẹp nâng tầm giá trị con người và cuộc đời! (Tham khảo bài viết của học sinh)
+ So sánh: Người viết so sánh hai hiện tượng, sự vật, sự việc, con người,….Từ đó, dẫn vào vấn đề cần bàn luận.
Ví dụ mở bài cho đề bài: Cần làm gì để bảo vệ môi trường sống tự nhiên của chúng ta?
“Bạn biết không, một đất nước còn lạc hậu như Kenya lại nổi tiếng với những khu bảo tồn hoang dã, là điểm hấp dẫn với những ai yêu thiên nhiên. Người Kenya có một câu ngạn ngữ mang tính thời sự rằng: “Con người nên đối xử tử tế với mẹ Trái Đất”. Vậy mà ở một đất nước đang vươn mình phát triển như chúng ta lại đang bạc đãi với mẹ thiên nhiên. Đã đến lúc chúng ta cần phải có những việc làm cụ thể để bảo vệ môi trường sống tự nhiên của mình”.
+ Trích dẫn câu thơ/câu danh ngôn: Người viết lựa chọn, trích dẫn một câu danh ngôn hoặc những câu thơ có nội dung sát với vấn đề nghị luận để dẫn vào vấn đề.
Ví dụ mở bài cho đề bài về tình yêu quê hương, xứ sở:
“Việt Nam đất nước ta ơi
Mênh mông biển lúa đâu trời đẹp hơn”.
Khi đọc những vần thơ của Nguyễn Đình Thi, hay câu nói của Rosie Nguyễn:“Đi đâu về rồi cũng thấy nước Việt mình thật đẹp” trong “Tuổi trẻ đáng giá bao nhiêu”, chắc hẳn mỗi người con đất Việt đều khắc tạc trong trái tim mình một điều, đó là tình yêu quê hương, xứ sở.
+ Trích dẫn bằng một dẫn chứng/ một câu chuyện
Ví dụ mở bài cho đề bài về tình yêu quê hương, xứ sở:
Cá hồi Alaska được sinh ra ở nước ngọt rồi di cư ra biển để trưởng thành, sau đó lại ngược dòng nước trở về cội nguồn để đẻ trứng và chết. Hành trình trở về quê hương đầy nghị lực của cá hồi đã thức tỉnh trái tim em về tình yêu quê hương, xứ sở.
Ví dụ mở bài cho đề bài về tình yêu thương trong cuộc đời:
“Nếu có trường hợp khẩn cấp xảy ra, xin hãy cứu vợ tôi trước. Cô ấy nhóm máu O, dị ứng với Cephalosporins”. Đó là những dòng chữ được dán ở một chiếc xe oto của một người đàn ông tại Trung Quốc. Bức ảnh đó được lan truyền với tốc độ chóng mặt khiến người ta phải trăn trở: đâu là giá trị của tình yêu trong cuộc đời mỗi con người? Tôi…
2. Kết bài
* Nhiệm vụ: Tổng hợp và gợi mở vấn đề có thể suy nghĩ tiếp từ nội dung cần bàn luận trong bài viết.
* Yêu cầu: ngắn ngọn, đầy đủ, độc đáo, tự nhiên.
* Cách thức: Có thể kết bài bằng những cách sau:
– Tóm lược vấn đề: Người viết khái quát lại các nội dung đã trình bày ở phần thân bài.
– Phát triển vấn đề: Người viết mở rộng thêm vấn đề đặt ra trong bài viết
– Phối hợp: Người viết khái quát lại các nội dung đã trình bày ở phần thân bài, đồng thời mở rộng thêm vấn đề.
3. Cách nêu dẫn chứng
– Cách nêu dẫn chứng thông thường
+ Giới thiệu chính xác tên nhân vật/ sự kiện
+ Trích xuất thông tin chính về nhân vật/ sự kiện
+ Gắn với vấn đề nghị luận
Ví dụ cách nêu dẫn chứng cho vấn đề tình yêu quê hương đất nước
Khát vọng cao đẹp của nữ anh hùng dân tộc Triệu Thị Trinh “Tôi muốn cưỡi con gió mạnh, đạp luồng sóng dữ, chém cá kình ở biển Đông, đánh đuổi quân Ngô, giành lại giang sơn, cởi ách nô lệ chứ không chịu khom lưng làm tì thiếp cho người” chẳng phải được bắt nguồn từ tình yêu cao cả với quê hương, đất nước hay sao? Chính sự gắn bó với quê hương, chính tình yêu với đất nước đã biến thành động lực, thành sức mạnh để nữ anh hùng Triệu Thị Trinh làm nên những kì tích trong lịch sử dân tộc Việt Nam chúng ta.
– Cách nén các dẫn chứng trong một câu văn
Ví dụ cách nên dẫn chứng cho vấn đề Theo đuổi sự hoàn hảo
Nếu không có sự theo đuổi sự hoàn hảo của Bettoven, của Minkenlangelo, của Sechxpia sao nhân loại hôm nay và mai sau được thưởng thức những giai điệu hoàn hảo của bản Sonata Ánh trăng, được chiêm ngưỡng những nét vẽ trác tuyệt trong bức họa “Sự phán xét cuối cùng”, và được thổn thức với “Romeo và Juliet”? Như vậy, theo đuổi sự hoàn hảo sẽ làm nên những kì tích kì diệu cho chính mình và cho nhân loại.
4. Cách viết bài học nhận thức và hành động
Ví dụ cách nêu bài học nhận thức và hành động của vấn đề Sự nỗ lực không ngừng nghỉ
Tôi đồng ý với quan điểm của Jameel rằng: “Có thể tôi đang làm đúng, có thể tôi đang làm sai nhưng ít nhất tôi đang không ngừng cố gắng” (Trên cung đường của tuổi mười bảy, tôi luôn tự nhủ với bản thân) Khi tôi nỗ lực không ngừng để hướng về phía mặt trời, tôi tin rằng bóng tối sẽ ở lại sau lưng mình. Chúng ta ai cũng sẽ chỉ sống có một lần, thế nên “Đừng như con ốc đang ngủ say, say trong giấc mơ quên tháng ngày dần qua” (Nhắn tuổi 20). Vì thế, hãy can đảm đối diện với thử thách, cố gắng hết sức để thay đổi bản thân mình và cuộc sống của chính mình.
Ví dụ cách nêu bài học nhận thức, hành động của vấn đề Tình yêu thương
Khi ở ngưỡng cửa tuổi mười bảy, tôi đã nhận thức sâu sắc hơn về ý nghĩa của tình yêu thương “Nơi lạnh nhất không phải là Bắc cực mà là nơi không có tình yêu thương” . Chúng ta ai cũng sẽ chỉ sống có một lần, thế nên hãy sống sao cho xứng với hai chữ “Con người” như lời thơ của nữ sĩ Xuân Quỳnh:
“Đó là tình yêu em muốn nói cùng anh
Nguồn gốc của muôn vàn khát vọng
Lòng tốt để duy trì sự sống
Cho con người thực sự người hơn”
