Điều gì làm nên sự đặc sắc cho một tác phẩm? điều gì khiến tác phẩm ấy sống mãi trong lòng người đọc? Liệu có phải chính nhờ cách xây dựng hình tượng nhân vật đặc sắc, có tính điển hình hay không? Đọc qua nhiều tác phẩm, có những nhân vật khiến ta quên luôn ngay sau khi đọc, và không để lại ấn tượng gì nhiều. Nhưng lại có những nhân vật vô cùng ám ảnh. Một trong số đó là nhân vật anh cu Tràng trong truyện ngắn vợ nhặt của Kim Lân. Nhờ hình tượng nhân vật anh cu Tràng đặc sắc, nên Kim Lân đã để lại một “Vợ nhặt” sống mãi trong lòng người đọc.
Nhân vật như người đồng hành với chính chúng ta, là người đi theo ta suốt câu truyện, kể cho ta nghe về những gì trông thấy và là yếu tố không thể thiếu để làm nổi bật tư tưởng của tác giả. Anh Cu Tràng trong truyện vợ nhặt chính là như thế, hành trình “nhặt vợ” của anh khiến chúng ta mới vỡ lẽ ra được nhiều điều.
Anh cu tràng rất hay, Kim Lân đã không lảng tránh mà giới thiệu về anh là một người sống ở xóm ngụ cư, cha mất sớm chỉ còn lại một người mẹ già, nghèo khổ, và gia cảnh thì khốn khó. Anh cu Tràng hiện lên trong suy nghĩ của ta là một người có tính hơi dở, mở đầu câu truyện Kim Lân tả về anh với cái cách “mặt hắn có vẻ gì phớn phở khác thường” “hắn tủm tỉm cười nụ một mình hai mắt thì sáng lên lấp lánh”, và cái lần đưa thị về đến nhà, anh còn có hành động “nhổ vu vơ một bãi nước bọt, tủm tỉm cười một mình”, đúng là một anh chàng hơi dở tính, tuy nhiên chắc hẳn Cu Tràng cũng là một người khá vui tính đây, vì thường ngày sau khi đi làm về, anh thường “đùa vui với lũ trẻ trong xóm ngụ cư” được lũ trẻ trong xóm yêu mến, chắc hẳn anh cũng dễ tính và khôi hài. Anh Cu tràng có vẻ bề ngoài là một anh chàng thô kệch và xấu xí. Điều này càng khiến ta trở nên ngờ ngợ và khó hiểu, vì sao một anh cu tràng xấu xí hơi dở, lại có thể “nhặt” được vợ? Mở ra cho chúng ta một sự tò mò về cốt truyện.
Hành động của nhân vật thường sẽ cho ta thấy rõ hơn những khía cạnh khác về nhân vật, có ai ngờ một anh cu tràng dở tính và tưởng như là vô tư vô lo, mà lại có những hành động cực kì ga lăng và tinh tế khi vô tình “nhặt” được vợ, và đưa thị về nhà. Lần gặp thị sau khi đẩy xe thóc Liên đoàn lên tỉnh, gặp lại thị ở quán bánh đúc, Cu Tràng là một người rất hào phóng, trong khi bản thân cũng không có tiền, nhưng đã khao thị hẳn bốn cái bánh đúc, và Cu Tràng cũng là một người biết lễ đấy chứ, khi anh rất thản nhiên nói với thị “Này hẵng ngồi xuống ăn miếng giầu đã”, miếng giầu là đầu câu truyện, dường như lúc này ta lại nhìn thấy một anh Tràng thật lịch sự và biết ý. Cu Tràng cũng là một người ấm áp, tuy gia cảnh không có gì, nhưng anh sẵn sàng đưa Thị về nhà, cái tậc lưỡi “chậc kệ” của anh nghĩ thế thôi mà cũng ẩn chứa nhiều suy nghĩ sâu sa đấy, không phải anh cu Tràng không biết hoàn cảnh mình mà làm liều, cũng chính bởi anh cũng là một người, khao khát có một mái ấm gia đình, mong muốn được như bao người khác, chính vì như thế, nên anh đã không ngần ngại đưa thị vào chợ tỉnh “bỏ tiền ra mua cho thị cái thúng con đựng vài thứ lặt vặt và ra hàng cơm đánh một bữa thật no nê rồi cùng đẩy xe bò về..” hành động của anh thể hiện rõ một người đàn ông, đã chính thức có trách nhiệm với vợ của mình. Kể ra Thị vớ được Tràng cũng là một điều may mắn trong hoàn cảnh lúc bấy giờ đấy chứ?
Khi đưa Thị về đến nhà, đúng như tâm lý một người đàn ông sắp đưa vợ ra mắt gia đình. Anh cũng có trạng thái hồi hộp, lo sợ và ngỡ ngàng. Tràng nhiều khi cũng ngỡ ngàng với chính mình “ra là hắn đã có vợ rồi đấy ư? Hà! Việc xảy ra thật hắn cũng không ngờ, hắn cũng chỉ tầm phơ tầm phào đâu có hai bận, ấy thế mà thành vợ thành chồng”. Phải khao khát có một mái ấm gia đình lắm, phải mong muốn có hạnh phúc gia đình lắm, anh Cu Tràng mới có thái độ hết sức ân cần và tôn trọng thị. Mặc dù hoàn cảnh gia đình khó khăn, mặc dù biết có thị sẽ là thêm một miệng ăn nữa, nhưng trong ngày trọng đại mà với người mình nhận làm vợ, anh Cu Tràng vẫn hết sức tôn trọng thị, giới thiệu thị một cách trang trọng với mẹ mình. Trong hoàn cảnh như thế, hỏi có bao nhiêu người có suy nghĩ sâu sắc và tinh tế được như anh Cu Tràng. Lúc này ta thấy Kim Lân yêu nhân vật của mình lắm chứ, thấy anh cu tràng rốt cuộc cũng là một người đáng yêu đáng mến lắm ấy chứ, việc anh có vợ âu cũng là một điều may mắn, mà anh xứng đáng được nhận.
Anh Cu tràng của chúng ta không chỉ là một người như vậy, sáng hôm sau, sau khi Thị đã chính thức là “nàng dâu mới”, Tràng vẫn còn đôi chút ngỡ ngàng, ngờ ngợ vì hạnh phúc đến bất ngờ quá. Trạng thái cứ êm ái, lơ lửng mà “xung quanh mình có cái gì vừa thay đổi mới mẻ, khác lạ” hắn cảm thấy cuộc sống trở nên tươi đẹp hơn, “hắn kaij thấm thía cảm động” hệt như vừa tỉnh dậy sau một giấc mộng dài. Và anh cu Tràng cũng thay đổi hẳn, từ ngày lấy thị, anh chính thức biết mình là người đàn ông trụ cột của gia đình, là chỗ tựa cho cả mẹ và người vợ mới. Vì thế anh cu Tràng cũng tự nhiên hoàn thiện mình hơn, gắn bó và yêu thương hơn với gia đình mình, “chưa bao giờ trong nhà này mẹ con lại đầm ấm, hòa hợp như thế” “Tràng chỉ vâng, Tràng vâng rất ngoan ngoãn” và anh đã ý thức rằng mình phải là một người đàn ông trưởng thành và có trách nhiệm với gia đình.
Cuối truyện là hình ảnh trong óc Tràng những đám người đói và lá cờ đỏ bay phấp phới, ta tưởng như có thể hình dung, trong tương lai, giữa những đám người đó cũng có sự xuất hiện của anh Cu Tràng và vợ mình. Anh sẽ là người đàn ông trưởng thành biết lo lắng cho cuộc sống gia đình và biết bao bọc trở che cho người thân yêu của mình. Nhìn ở một khía cạnh khác, ta đột nhiên không thấy việc Tràng lấy vợ trong hoàn cảnh nghèo đói, giữa nạn đói là một điều đáng sợ, mà hình như, đó còn là một trong những bước ngoặt trong tâm lý quan trọng của Tràng, giúp Tràng thức tỉnh để trở nên mạnh mẽ hơn.
Truyện ngắn vợ nhặt khép lại, ta cảm ơn Kim Lân vì đã cho mình gặp gỡ một anh Cu Tràng hết sức đáng yêu. Anh là người truyền hơi ấm cho ta về tình yêu thương, sự sẻ chia cảm thông giữa con người với con người. Ta mới thấy con người ta dù trong hoàn cảnh khốn khó vẫn đẹp đẽ quá, dù trong bất kì hoàn cảnh nào vẫn giữ cho mình một trái tim ấm áp, và một tình yêu thương thật đẹp.
