Đề bài.
Phân tích giá trị phản ánh và phê phán hiện thực của đoạn trích “Vào phủ Chúa Trịnh”.
Bài làm.
Hải Thượng Lãn Ông không chỉ là một danh y nổi tiếng mà còn là một nhà văn, nhà thơ lỗi lạc với những đóng góp đáng ghi nhận cho văn học nước nhà. Ông để lại cho đời sự nghiệp y học đồ sộ, nổi bật hơn cả là bộ “Hải thượng Y tông Tâm Lĩnh”, công trình nghiên cứu y học xuất sắc nhất trong thời kì trung đại Việt Nam. Thượng kinh ký sự và tập ký sự nổi tiếng trong cuộc đời LHT, được xếp ở Quốc bộ “Hải thượng y tông tâm lĩnh”, như một quyển phụ lục bằng tài năng và tấm lòng của mình, LHT đã vén bức màn lịch sử xưa vô cùng đen tối, cho chúng ta thấy được cuộc sống xa hoa khi quyền nơi phủ chúa phản ánh và phê phán hiện thực được thể hiện xuất sắc qua đoạn trích “Vào phủ Chúa Trịnh”.
Mở đầu đoạn trích, bằng cách miêu tả trực tiếp qua việc quan sát và miêu tả gián tiếp qua qảm nhận, tác giả đã mở ra trước mắt chúng ta khung cảnh giàu sang, đẹp đẽ hiếm có của Phủ Chúa Trịnh, “tôi ngẩng đầu lên đâu đâu cũng là cây cối um tùm chim kêu ríu rít danh hoa đua thắm gió đưa thoang thoảng mùi hương”. Tuy được mời nhưng vị danh y cũng chỉ được đưa vào phủ bằng lối cửa sau, mỗi bước đi đều có người của phủ chúa đi theo. Đi đến đâu tác giả cũng tỉ mỉ để ý, ghi nhận từng sự việc, đi được vào trăm bước qua mấy lần cửa mới đến cái điếm, Hậu mã quân túc trực. Điếm nằm bên cái hồ có những cái cây lạ lùng và hòn đá kỳ lạ, trong điếm cột và bao lớn lượn vòng, kiểu cách thật là xinh đẹp. Càng vào sâu bên trong tác giả càng thêm ngạc nhiên ngỡ ngàng. “ Qua dãy hành lang phía tây đến một cái nhà thật lớn là cao và rộng hai bên là hai cái triệu để vua chúa đi đồ ghi tượng đều sơn son thiếp vàng ở giữa đặt một cái sập thếp vàng. Trên sập mắc một cái vòng điều. Trước sập là hai bên bày bàn ghế, những đồ đạc nhân gian chưa từng thấy, đúng là cảnh lầu son gác tía, cung bậc màu vàng tráng lệ, cực điểm mà nhân dân chỉ có thể thấy trong chuyện thần tiên, hoặc trong tưởng tượng. Tức cảnh, LTH khái quát khung cảnh phủ chúa qua mấy câu thơ.
“Lính nghìn cửa gác đòng nghiêm ngặt,
cả trời Nam sang nhất là đây,
Lầu từng gác vẽ tầng mây,
Rèm châu, hiên ngọc bóng mai ánh vào”.
Quang cảnh trong Phủ Chúa quả là một nơi xa hoa, tráng lệ, cực điểm không đâu sánh bằng.
Cung cách sinh hoạt trong phủ Chúa càng khác xa so với chốn dân gian, vào phủ chúa phải có thẻ, có thánh chỉ mới được vào. Guồng máy phục vụ đông đảo, tất lập, người giữ cửa truyền báo rộn ràng, người có việc quan qua lại như mắc cửi, vệ sĩ canh giữ cửa cung, quan truyền chỉ, Hậu mã quân túc trực, các danh y ở 6 cung, hai viện, các phi tần chầu chực xung quanh thánh Thượng, những người hầu và cung tần đứng xúm xít quanh Thế thử. Cách xưng hô trong phủ Chúa vô cùng lễ phép, kính cẩn, “Chúa Trịnh Sâm”, được tôn sùng là thánh, “thánh thượng đang Ngự ở đây”, còn trịnh cán được tôn sùng là thế Tử. Qua đây ta mới thấy được sự lộng hành của nhà chúa, để tiếp tục tái hiện cung cách xa hoa nơi phủ chúa, Lê Hữu Trác đã tường tận lại một cách chi tiết, lần đầu tiên trong đời với tư cách là khách mời ông được tiếp đại một cách tử tế, được dùng cơm bằng mâm vàng, chén bạc và đồ ăn toàn của ngon, vật lạ… không một lời bình luận, không một lời chê bai, phê phán, tác giả để các chi tiết chỉ toát lên ý nghĩa hiện thực sâu xa của nó và thời kỳ này xã hội phong kiến lâm vào tình trạng khủng hoảng trầm trọng, vua Lê nhu nhược chỉ đóng vai trò là bù nhìn, mọi quyền lực đều rơi vào tay Chúa Trịnh và Chúa Trịnh thì lộng hành, ăn chơi sa đọa, không chăm lo đến đời sống của nhân dân, khiến đời sống nhân dân rơi vào cảnh lầm than, cơ cực, nhân dân bất bình, tiếng oan thán vang lên khắp mọi nơi trên đất nước. Khởi nghĩa nông dân nổi lên khắp nơi, nhận thức được sự thối nát của triều đình phong kiến, Lê Hữu Trác đã vượt qua khỏi sự cám dỗ của quyền thế, danh lợi, phú quý.
Ông thấu hiểu được nỗi cơ cực, khó nhọc của nhân dân mà hành y chữa bệnh cứu giúp rất nhiều người.
Là một danh y nổi tiếng, nên ông được mời vào cung chữa bệnh cho thế tử. Vào phủ Chúa Trịnh trở thành một quá trình tiếp cận sự thật đời sống xa hoa, vương giả hơn là thăm bệnh, chữa bệnh. Thăm bệnh, chữa bệnh cho thế tử cảm tưởng chỉ như một cái cớ, một dịp may để Lê Hữu Trác phơi bày ra trước mặt chúng ta sự thật đắng lòng, sự ăn chơi xa xỉ, xa đoạ của bọn quan lại. Chúa Trịnh Sâm ở trong phủ Chúa, trong khi đó ngoài kia có biết bao kiếp người nghèo khổ đang cần tới sự cưu mang giúp đỡ, tới đây lòng ta như nghẹn lại, càng thêm căm hận, phẫn uất.
Quá trình khám bệnh cho thế tử diễn ra rất nhanh, rất gấp, phải tuân theo một lọat các phép tắc. Bằng con mắt quan sát tinh tế của mình, tác giả đã miêu tả nơi Cung cấm một cách khá tỉ mỉ, vừa có giá trị hiện thực sát sao, vừa ngầm chứa thái độ giễu cợt nhẹ nhàng.
“ Đi qua độ 5, 6 lần trướng gấm như vậy đến một cái phòng rộng, ở giữa phòng có một cái sập thếp vàng. Một người ngồi trên sập độ năm, 6 tuổi mặc áo lụa đỏ… nay người rút lại vào màn để tôi xem mạch, Đông cung cho thật kỹ”, qua hình dáng và bệnh tình của Đông cung Thế tử được tác giả miêu tả khá kỹ, người đọc có thể liên tưởng đến tình trạng suy thoái của triều đình phong kiến Việt Nam thời đó. Thế từ ở trong trốn màn che trướng phủ ăn quá no, mặc quá ấm nên tạng phủ yếu đi và lại bệnh mắc đã lâu, tinh khí khô hết, da mặt khô, rốn lồi to, gân thời xanh, tay chân gầy gò, đó là vì nguyên khí đã hao mòn, thương tổn quá mức. Là một người thầy thuốc thông minh Lê Hữu Trác đã cân nhắc, đắn đo rất kỹ trong việc chữa bệnh cho thế tử, để thực trạng bệnh tình và thể lực của Thế Tử ông luận giải bệnh một cách rõ ràng, phê phán cuộc sống quá thừa thãi về vật chất, nhưng lại thiếu khi trời. Sau khi bắt bệnh xong, ông tin vào khả năng chữa bệnh của mình, còn các danh y của 6 cung, hai viện lúc nào cũng túc trực luân phiên nhau khám chữa bệnh cho thế tử, nhưng không có hiệu quả, từ đó phê phán thầy thuốc hoặc là thiếu năng lực hoặc là thiếu bản lĩnh. Khá biết rõ tình hình căn bệnh của Thế Tử, Lê Hữu Trác lại bị đặt vào tình thế khó xử. Nếu ông chữa khỏi bệnh ngay thì ông sẽ bị danh lợi ràng buộc, sẽ không được trở về Hương Sơn, Hà Tĩnh, sẽ không thể tiếp tục cuộc sống tự do, tự tại, ẩn dật mà ông yêu thích nữa.
Nhưng nếu như không chữa thì sẽ không đúng với lương tâm của một người lương y, ông sẽ cảm thấy vô cùng day dứt, cuối cùng Lê Hữu Trác vẫn quyết định gạt bỏ sở thích cá nhân để làm tròn trách nhiệm của một lương y.
Từ đây ta thấy được cuộc sống ăn chơi, hưởng lạc, xa xỉ, nhưng lại chẳng có tự do, sinh khí. Đó cũng là nguyên nhân gây ra sự ốm yếu của Trịnh cán, qua cách nói mỉa mai, châm biếm của tác giả, ta thấy sự lộng quyền của nhà chúa ăn chơi, hưởng thụ cuộc sống xa hoa, cuộc sống vật chất đầy đủ, giàu sang, nhưng phẩm chất tinh thần, ý chí, nghị lực trống rỗng. Đó cũng chính là hình ảnh suy yếu, mục rỗng của tập đoàn phong kiến Lê, Trịnh trong những năm cuối thế kỷ 18. Qua cách miêu tả người tả cảnh rất khách quan, trung thực, tác giả phê phán cảnh giàu sang, xa hoa, uy quyền của Chúa Trịnh, đồng thời thể hiện tâm hồn cao thượng, khát khao cuộc sống tự do, không màng danh lợi của danh y Hải Thượng Lãn Ông.
Qua đoạn trích “Vào phủ Chúa Trịnh”, tác giả Lê Hữu Trác đã khắc họa một bức tranh hiện thực về cuộc sống xa hoa, thối nát nơi phủ chúa. Đồng thời bày tỏ thái độ phê phán, lên án, tố cáo hiện thực bất công, phi lý trong xã hội phong kiến đương thời./.
